حسنی

اصول برنامه تمرینی فیتنس بانوان

 

 

مرجع اکثر برنامه‌های تمرینی فیتنس بانوان، مربیان یا قهرمانان مرد در رشته‌های بدنسازی و کلاسیک هستند که برنامه‌های خود و شاگردان مرد خود را بدون هیچ تغییری به بانوان ارائه می‌کنند که البته این کار اشتباه بزرگی است. به عنوان مثال در بسیاری از برنامه‌های فیتنس بانوان مشاهده می‌شود تمرینات با تردمیل به مدت 90 دقیقه توصیه شده و یا برنامه ورزشی برای یک خانم حدوداً 50 ساله، چهار جلسه در هفته و زمان لازم برای هر جلسه تمرین بیش از سه ساعت در نظر گرفته شده است!

 

اولین اصل از اصول مربیگری در فیتنس بانوان، مطلع شدن از اهداف فرد و ارائه راهکارهای صحیح مطابق با شرایط زندگی، سن، تیپ بدنی، سابقه ورزشی، سابقه بیماری و پرونده پزشکی او می‌باشد؛ سپس زمان تقریبی برای رسیدن به اهداف توافق شده با فرد برآورد می‌شود. در جایی شنیدم خانمی با قد 150 سانتی‌متر و وزن 120 کیلوگرم به باشگاهی مراجعه کرده و مربیان باشگاه به او گفته‌اند وزن او را در عرض شش ماه به 70 کیلوگرم کاهش می‌دهند! در جایی دیگر خانمی با دور بازوی 45 سانتی‌متر به باشگاهی مراجعه نمود و مربی باشگاه ادعا نمود بعد از 3 ماه، بدون اینکه بازوانت شل شود دور بازوی شما را به 30 سانتی‌متر خواهم رساند. مسلماً این قبیل ادعاها، ادعاهای کذبی است که جایی در فیتنس بانوان ندارد. در فیتنس بانوان، راهنمایی و مشاوره‌ی صحیح است که رکن اساسی محسوب می‌گردد و بیشترین اهمیت را دارد.

 

دومین اصل مربیگری در فیتنس بانوان، آشنایی با فیزیک ورزشکار می‌باشد. مثلاً بعضی از خانم‌ها در بالاتنه درشت هستند و برخی دیگر استخوان لگن درشتی دارند، فردی باریک و فرد دیگر پهن است و … . حتی نحوه پاسخ‌دهی هر ورزشکار به انواع برنامه‌های ورزشی متفاوت است؛ مثلاً تمرینات مربوط به شانه‌ها در بعضی افراد موجب رشد عضلات شانه و در برخی دیگر موجب رشد عضلات تراپ (کول) می‌شود و بر روی عده‌ای هم کاملاً بی‌اثر است. مثال دیگر اینکه تمرین عضلات شکم برای بانوانی که دنده‌های مرتفع دارند منجر به عواقب ناخوشایندی می‌شود و یا تمرینات قسمت پائین شکم که عمدتاً با حرکات پا به شکل نشسته یا خوابیده انجام می‌شود، برای خانم‌هایی که پاهای لاغری دارند اصلاً مناسب نیست. حرکات پهلو به منظور سوزاندن چربی‌های پهلو در 99 درصد مواقع اشتباه است. بانوان در سنین بالا ابتدا می‌بایست به فکر سلامت خود باشند و با تمریناتی متعادل و نیز رعایت برنامه غذایی مطابق با سن، کمتر به دنبال ایجاد تغییرات عمده در بدنشان باشند. البته توصیه برخی پزشکان به جراحی، مؤثرتر از ورزش سنگین و پایبندی به رژیم‌های سخت و طولانی‌مدت است.

 

سابقه بیماری

بارها پیش آمده که خانمی به درد زانوی خود بی‌توجه بوده و مربی هم بدون اینکه سؤالی در این مورد بپرسد، برای لاغری او برنامه تردمیل روی شیب، دوچرخه ثابت و… با مدت‌زمان طولانی و شدت زیاد در نظر گرفته است که در نهایت فرد دچار آسیب‌دیدگی شده و ورزش را کاملاً رها نموده است. نکته حائز اهمیت برای بانوانی که در بخشی از بدن خود مبتلا به چاقی هستند این است که تمرینات با وزنه و دستگاه برایشان مناسب نیست؛ چرا که تجربه ثابت کرده قسمت‌هایی از بدن بانوان که درشت می‌باشد استعداد بیشتری برای رشد دارد و چنانچه روی آن نقاط به هر نحوی تمرین با وزنه یا دستگاه انجام دهند، پس از مدتی درشت‌تر و حجیم‌تر از قبل می‌شود به‌خصوص اگر این تمرینات به صورت مستمر انجام نشود. قابل توجه بانوانی که بازوان درشتی دارند و انواع حرکات بازو و پشت بازو را با دستگاه یا وزنه با تکرار زیاد انجام می‌دهند.

 

تمرینات

در این بخش به تمرینات و شرایط تمرینی صحیح برای برخی از قسمت‌های بدن در فیتنس بانوان می‌پردازیم:

 

تمرینات عضلات سینه (جهت زیبایی و سلامت)

 

برای بسیاری از بانوان – تقریباً 95 درصد آن‌ها – تمرینات سینه به خصوص قسمت میانی و زیرین سینه مضر است و موجب افتاد‌گی سینه می‌گردد؛ به همین دلیل بهتر است تمرینات وزنه و دستگاه برای سینه در قسمت بالای سینه انجام گیرد. ضمناً تمرینات با دامنه‌ی زیاد ممکن است باعث ترکیدگی پوست در ناحیه اتصال سینه به دست‌ها شود. در فیتنس بانوان، تمرینات سینه فقط شامل حرکات زیر می‌شود:

بالا سینه هالتر، بالا سینه دمبل، بالا سینه دمبل فلای (به شرطی که وزنه‌ها زیاد پائین نیاید)، بالا سینه دستگاه، بالا سینه اسمیت و بالا سینه کراس.

 

 

 

تمرینات عضلات سرشانه (جهت زیبایی و سلامت)

از آنجا که تمرینات سرشانه گاهی اوقات با انقباض قسمت بالایی عضله تراپ (کول) همراه می‌شود، تأثیر حرکات سرشانه بستگی به استعداد عضلات شانه و کول دارد؛ چنانچه شکل شانه‌ها جمع و گردن و کول حجیم به نظر می‌رسد می‌بایست تمرینات شانه بااحتیاط و توأم با رعایت نکات خاصی که مربیان به آن اشاره می‌کنند انجام شوند. در فیتنس بانوان، تمرینات سرشانه شامل حرکات زیر می‌شود:

سرشانه دمبل پرس در حالت نشسته، سرشانه‌ هالتر از پشت در حالت نشسته، سرشانه اسمیت در حالت نشسته (از جلو گردن یا از پشت گردن)، سرشانه نشر (هالتر یا دمبل) به صورت ایستاده و در مواردی نشسته یا خوابیده (با زاویه 45 درجه)، سرشانه نشر دمبل از طرفین، سرشانه سیم تک یا جفت (نشر از جلو)، سرشانه سیم یا دمبل تک به حالت خم، سرشانه سیم تک (ایستاده برای قسمت پشت شانه)، سرشانه دمبل خوابیده برای نواحی پشت شانه.

نکته قابل ذکر اینکه در حالت نشر دمبل، می‌بایست دامنه حرکت در دورترین حالت از بدن باشد، البته با آرنجی نسبتاً خم تا حداکثر فشار بر روی سرشانه اعمال شود؛ اگر دامنه حرکت نزدیک به بدن انتخاب شود، موجب رشد عضلات کول می‌گردد که فرم خوشایندی برای بانوان فیتنس کار نیست.

 تمرینات عضلات پشت (جهت زیبایی و سلامت)

 تقویت عضلات پشت نقشی کلیدی در استایل بدنی دارد چرا که مانع از خمودگی و جمع شدن قفسه سینه به سمت جلو می‌شود، اما تمرین بانوان بر روی این نقاط می‌بایست خیلی کم و بااحتیاط انجام شود زیرا ممکن است در آینده موجب تحریک به رشد، تجمع چربی، ایجاد برجستگی و ریزش پوست در قسمت میانی پشت گردد. بانوانی که قصد دارند عضلات پشت خود را تقویت نمایند باید بیشتر با نرمش‌های ساده و طرز صحیح نشستن و خوابیدن به این مهم دست یابند نه با تمرینات سنگین و شدید روی این نقاط؛ حتی تمرینات با تکرار بالا و ست‌های متوسط یا زیاد هم موجب برانگیختگی و تحریک به رشد فزاینده این قسمت از بدن در آینده می‌شود.

 

برای عضلات فیله کمر چنانچه طبق نظر مربی، فرد آسیب کمری نداشته باشد، تمرین سخت‌تر و شدیدتر مانعی ندارد. لازم است مربیان نسبت به ورزشکارانی که گودی کمر با انحنای زیاد دارند توجه بیشتری نشان دهند. حرکاتی از قبیل پلاور سیم به حالت خم، پلاور دمبل خوابیده، پلاور دستگاه و صلیب پشت جزو حرکات خوبی به شمار می‌روند که می‌بایست در ست‌های کم انجام شود، مثلاً یک‌بار در هفته با تکرار متوسط یا بالا. تمرینات فیله کمر نیز بسیار مناسب هستند.

 

 

 

تمرینات عضله بازو (جهت زیبایی و سلامت)

 

بانوانی که بازوهایی با حجم متوسط دارند بهتر است به منظور فرم دهی بیشتر، یک‌بار در هفته آن‌هم یک تا دو حرکت با ست‌های متوسط و تکرارهای متوسط این عضلات را تمرین دهند؛ البته به هیچ عنوان نباید در هیچ مرحله‌ای از زندگی نسبت به استمرار تمرینات و رعایت رژیم غذائی بی‌توجهی کرد، چرا که ممکن است در آینده حجم این قسمت از بدن افزایش یابد. برای بانوانی که بازوان درشتی دارند به هیچ عنوان تمرین با وزنه و دستگاه توصیه نمی‌شود. برای خانم‌هایی که بازوهای لاغری دارند، هفته‌ای یک تا دو جلسه تمرین با ست‌های کم، تکرارهای متوسط و کم و یک تا سه حرکت پیشنهاد می‌شود. البته در ماه‌های ابتدایی می‌بایست برنامه تمرینی بازو با تعداد حرکات کم و با احتیاط فراوان انجام شود زیرا امکان دارد تمرین با شدت زیاد برای ورزشکار نتیجه معکوس داشته باشد و بازوها لاغرتر و شل شوند. برای تمرین بازو بیشتر حرکات با سیم و دمبل‌های سبک توصیه می‌شود.

 

تمرینات عضلات بالایی شکم (جهت زیبایی و سلامت)

 

برای بانوانی که لگن و کمر پهنی دارند، خانم‌هایی که ارتفاع دنده‌هایشان زیاد است، ورزشکاران زنی که در ستون فقرات و مهره‌ها مشکل دارند و همچنین زنان خیلی چاق، تمرینات شکم محدودی وجود دارد.

 

 

 

تمرینات عضلات پائین شکم (جهت زیبایی و سلامت)

 

در بانوانی که حجم پاهایشان بسیار کم است، انجام تمرینات با تکرار بالا موجب کاهش بیشتر حجم پا در نواحی روی ران‌ها می‌گردد. همچنین خانم‌هایی که مشکل گودی کمر دارند یا ستون مهره‌هایشان آسیب دیده است می‌بایست این حرکات را با زاویه مخصوص انجام دهند.

 

تمرینات عضلات پهلو (جهت زیبایی و سلامت)

 

پهلو شامل سه بخش جلوئی، کناری و پشتی می‌باشد. انجام تمرینات با تکرار زیاد برای قسمت جلو و پشت پهلو بسیار مناسب است اما برای قسمت کناری پهلو نبایست هیچ تمرینی انجام داد زیرا ممکن است منجر به افزایش حجم این قسمت از بدن شود.

 

تمرینات عضلات ران (جهت زیبایی و سلامت)

 

الف) جلو ران: بانوانی که پاهای درشتی دارند معمولاً برای حجیم شدن پاها مستعدتر هستند؛ به همین دلیل می‌بایست تمرینات این نقطه از بدن را به نحوی انجام دهند که در آینده موجب تحریک به رشد بیشتر نشود. بانوانی که پاهای لاغری دارند نیز باید بدون هیچ عجله‌ای و با انتخاب یک برنامه صحیح، تمرینات پا را در سه ماه ابتدائی به تدریج متنوع‌تر و شدیدتر کنند، زیرا افزایش ناگهانی شدت تمرین ممکن است موجب کاهش حجم پا گردد.

 

ب) داخل پا: معمولاً در اکثر بانوان (80 درصد آن‌ها) نواحی داخل پا محلی برای ذخیره چربی است؛ به همین دلیل تمرینات این قسمت از پا می‌بایست طی ماه‌ها (حتی سال‌ها) به شکلی ملایم و با صبر زیاد انجام گیرد، چرا که تمرینات شدید و سنگین از چربی‌های این قسمت می‌کاهد اما در عوض موجب شل شدن و افتادگی پوست می‌گردد.

 

ج) خارج پا: این قسمت از پا در نژادهای شرقی و خاورمیانه معمولاً هلالی شکل است و از میانه بخش خارجی ران‌ها تا کمر ادامه می‌یابد. اکثر بانوانی که تمایل دارند همانند نژادهای اروپائی ران‌های کشیده‌ای داشته باشند، می‌خواهند چربی‌های این قسمت از بدن را خیلی زود از بین ببرند. مربیان ناآگاه نیز با تمرینات اشتباهی از قبیل بالا و پائین آوردن پا از بغل، چه به صورت نرمشی چه با دستگاه و تمرین با دستگاه ابداکتور سعی می‌کنند این افراد را به خواسته‏شان برسانند، غافل از اینکه کار بیهوده و بسیار مضری انجام می‌دهند چرا که این تمرینات موجب چین‌خوردگی و افتادگی بدحالت پوست می‌گردد و در 90 درصد مواقع منجر به کاهش مقطع باسن و بدفرمی آن می‌شود.

 

د) پشت پا: توان این عضله برای ورزشکاران بسیار حائز اهمیت است اما تمرینات مناسب چندانی برای آن وجود ندارد. تمریناتی از قبیل پرس پا به حالت نشسته یا خوابیده، جلو ران با دستگاه، جلو ران تک صاف یا بالشتک روی زانو، ابداکتور، تمرینات باسن با دمبل یا سیم، پشت پا دستگاه، لیفت پشت پا و حرکات ساق پا برای عضلات پا مناسب هستند.

 

 

 

تمرینات با دستگاه‌های ایروبیک (تردمیل، دوچرخه ثابت، الپتیکال)

در بخش‌های بعدی به مکانیزم اثر و تفاوت‌ها و شباهت‌های این دستگاه‌ها می‌پردازیم، اما ناگفته پیداست که تمرین با این دستگاه‌ها نیز باید همانند تمرین با وزنه بر اساس برنامه‌ای صحیح مطابق با وضعیت و اهداف تعیین شده فرد باشد و وضعیت سلامت زانو و کمر ورزشکار نیز کاملاً مورد بررسی قرار گرفته باشد. بانوانی که پائین‌تنه لاغر یا متوسطی دارند و قصد دارند چربی‌های میان تنه خود را بسوزانند می‌بایست با احتیاط با این لوازم تمرین کنند زیرا ممکن است پیش از اینکه چربی‌های میان تنه خود را به اصطلاح آب کنند، حجم پاهای خود را از دست دهند.

 

نکته مهم: بانوانی که تمایل دارند بدنی عضلانی و مردانه داشته باشند نباید به روش‌های فوق تمرین کنند، چرا که بدن خانم‌ها به دلیل ترشح هورمون‌های زنانه که چربی ساز می‌باشد، به ندرت همانند بدن آقایان می‌شود. گفتنی است سطح هورمون تستسترون در مردان بالاتر از زنان می باشد؛ این هورمون در سنین زیر 20 سالگی عضله‏ساز است و بعد از این سن موجب افزایش حجم عضلانی می‌شود.

 

یک توصیه مهم برای بانوانی که می‌خواهند خیلی سریع و به هر قیمتی وزن بدن خود را تغییر دهند:

 

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد کاهش وزن زیاد و ناگهانی در بانوان، موجب کاهش شدید سطح هورمون‌هایی می‌شود که محافظ تخمدان و سینه در برابر سرطان می‌باشند. همچنین افزایش وزنی معادل چهار کیلوگرم بعد از سن 30 سالگی در بانوان، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر انجام تمرینات مستمر و منظم با شدت ملایم، خطر ابتلا به سرطان رحم را تا حدود 30 درصد کاهش می‌دهد.